Năm nay là tròn 100 năm nền báo chí Cách mạng Việt Nam ra đời và đồng hành chặt chẽ cùng dân tộc ở mọi thời kỳ. Xuyên suốt một thế kỷ đó, có hai địa chỉ đỏ của báo chí Việt Nam xuất hiện và trở thành đôi cánh nâng đỡ các thế hệ nhà báo trong sự nghiệp phụng sự cách mạng, Tổ quốc và dân tộc, xứng đáng là địa điểm về nguồn của các nhà báo Việt Nam.
 |
Đoàn lãnh đạo báo chí và Hội Nhà báo Việt Nam thắp hương trước bức phù điêu khắc họa 48 chân dung ban giám hiệu, giảng viên và học viên của lớp học đào tạo báo chí đặc biệt của Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng. |
Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng
“Thủ đô gió ngàn” Thái Nguyên không chỉ là đầu não của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, giành độc lập tự do cho dân tộc mà còn là cội nguồn của nền báo chí Cách mạng Việt Nam. Nơi đây, Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng đã được thành lập ở xã Tân Thái, huyện Đại Từ.
Ngày 4/4/1949, khi cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp đang ở giai đoạn ác liệt nhất, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã sáng lập, đặt tên và chỉ thị cho Tổng bộ Việt Minh thành lập Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng do đồng chí Đỗ Đức Dục, Phó Bí thư Tổng bộ Việt Minh làm Giám đốc; đồng chí Xuân Thủy làm Phó giám đốc.
Do hoàn cảnh kháng chiến ngặt nghèo, trường chỉ tổ chức duy nhất một khóa học ngắn hạn gồm 42 học viên là cán bộ chính trị, quân sự, báo chí của cả nước. Tuy nhiên, ở khoá đào tạo hiếm hoi này, các học viên đã được truyền đạt kiến thức làm báo quý giá.
 |
Các nhà báo thế hệ hậu bối trong lớp học được phục dựng và tấm bảng ghi sĩ số 42 học viên của trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng. |
Bởi một lẽ, các giảng viên đều là những lãnh đạo giàu kinh nghiệm chính trị, vốn sống phong phú như Trường Chinh, Võ Nguyên Giáp, Hoàng Quốc Việt, Trần Huy Liệu, Tố Hữu, Lê Quang Đạo cùng những nhà hoạt động văn hóa văn nghệ nổi tiếng như Nam Cao, Thế Lữ, Tú Mỡ, Xuân Diệu, Nguyễn Huy Tưởng, Nguyễn Tuân, Nguyễn Đình Thi…
Tổng Bí thư Trường Chinh tháng 6/1949 đã viết về “ngôi trường báo chí cách mạng” đầu tiên của Việt Nam như sau: “Khóa thứ nhất trường Huỳnh Thúc Kháng này là một thí nghiệm rất hay.Tôi tin rằng sau khi rút tỉa kinh nghiệm của khóa này, Tổng hội Việt Minh sẽ thành công hơn trong việc đào tạo cán bộ chiến đấu với quân thù bằng ngòi bút và hướng dẫn dư luận quốc dân”.
Còn trong “Thư gửi lớp học viết báo Huỳnh Thúc Kháng” năm 1949, một trong hai lá thư mà nhà báo cách mạng lỗi lạc Hồ Chí Minh - người chưa từng dừng việc “dùng ngòi bút làm vũ khí cho cách mạng” ngay cả khi đã trở thành Chủ tịch nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa - đã nêu rõ những tiêu chí tối quan trọng của một nhà báo.
“Đối tượng của tờ báo là đại đa số dân chúng. Một tờ báo không được đại đa số dân chúng ham chuộng thì không xứng đáng là một tờ báo”. Người cũng căn dặn đội ngũ làm báo rằng: “Cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng. Cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén của họ”. Lời dạy đó đã được lớp lớp thế hệ nhà báo Việt Nam ghi nhớ.
 |
Chân dung cố Đại tướng Võ Nguyên Giáp - một trong những giảng viên của trường dạỵ làm báo Huỳnh Thúc Kháng, cùng bút tích của ông về nhiệm vụ thành lập trường. |
Có thể khẳng định, Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng là ví dụ điển hình của cách dạy và học nghiêm túc dù trong hoàn cảnh kháng chiến vô cùng khó khăn. 42 học viên và 29 giảng viên đều là những hạt nhân của báo chí cách mạng, góp phần làm nên những trang sử vẻ vang của báo chí nước nhà.
Từ đây, các hạt giống đỏ của nền báo chí Cách mạng Việt Nam lan toả đi muôn nơi, tiếp tục đem kiến thức làm báo được truyền đạt để phổ biến rộng rãi hơn và áp dụng vào thực tiễn tác nghiệp tại các tờ báo của mình.
Hơn thế nữa, tất cả những nhân tố này đều đã góp phần tích cực trong việc tôi luyện một nền báo chí Cách mạng “vừa hồng, vừa chuyên”, lại gắn bó chặt chẽ với sự nghiệp cách mạng của toàn dân tộc cho đến ngày đất nước hoàn toàn độc lập, tự do.
Đặt chân đến địa chỉ đỏ này trong những ngày tháng Sáu lịch sử của nghề báo, chúng tôi đều cảm thấy xúc động và cảm phục trước tầm nhìn của Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhà báo vĩ đại của nền báo chí Cách mạng Việt Nam, bởi Người đã sớm nhìn thấy tầm quan trọng của việc đào tạo và bồi dưỡng phẩm chất báo chí chính trị cho những chiến sĩ trên mặt trận tư tưởng.
Giờ đây, khi nền báo chí Cách mạng Việt Nam bước sang tuổi bách niên, trên nền cũ của trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng năm xưa đã hiện diện công trình Di tích Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng được khánh thành vào năm 2024 để ghi dấu một địa chỉ thiêng liêng của mọi thế hệ nhà báo.
Nơi đây có nhà trưng bày - bảo tàng thu nhỏ về Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng, dưới hình thức căn nhà cấp 4 rộng 80m2 xây trên đồi cao, phỏng dựng theo tài liệu ghi chép và một số hình ảnh tư liệu để lại. Trong nhà trưng bày đã tái tạo lớp làm báo năm xưa cùng những thông tin, hình ảnh dựng lại lịch sử đáng tự hào của Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng.
Bên cạnh đó là một nhà sàn dùng làm nơi trưng bày về Báo chí Chiến khu Việt Bắc 1946-1954, rộng 80m2. Hạng mục này phỏng dựng từ ngôi nhà sàn của Tổng bộ Việt Minh, nơi chỉ đạo trực tiếp các hoạt động báo chí kháng chiến và cũng là nơi thành lập Hội Nhà báo Việt Nam năm 1950.
 |
Bảng xếp hạng Di tích lịch sử quốc gia đối với Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng do Bộ Văn Hóa - Thể thao - Du lịch trao năm 2019. |
Ở không gian ngoài trời khoáng đạt gió ngàn Việt Bắc là một bức phù điêu bằng đồng khắc họa chân dung các thành viên ban giám hiệu, giảng viên và học viên của lớp học đào tạo báo chí đặc biệt này cùng dòng chữ “Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng” vuông vắn, sắc sảo.
Ngoài ra, còn có một hội trường xây trong lòng đồi phục vụ hội nghị, hội thảo và quảng trường mini phục vụ tổ chức sự kiện rộng 200m2. Những công trình này sẽ dùng để tổ chức đón tiếp các đoàn khách tham quan, các nhà báo về nguồn, các sinh viên đến học tập và trải nghiệm về lịch sử báo chí, đồng thời là nơi tổ chức các hội nghị, hội thảo về báo chí, tổ chức các chương trình đào tạo ngắn hạn.
Nơi khai sinh Hội Nhà báo Việt Nam
Cách Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng không xa là nơi khai sinh Hội Nhà báo Việt Nam, nằm tại xóm Roòng Khoa, xã Điềm Mặc, huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên. Tại đây có không gian trưng bày lịch sử ra đời báo chí cách mạng Việt Nam qua các thời kỳ.
Công trình nhà trưng bày di tích lịch sử được xây dựng rất khang trang bởi đây là nơi lưu giữ và trưng bày nhiều hiện vật, hình ảnh gắn liền với sự ra đời, phát triển và hoạt động của báo chí nước nhà và những hình ảnh về hoạt động báo chí của nhà báo Nguyễn Ái Quốc và sau này là Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Những tài liệu, hiện vật ở địa chỉ đỏ này đã giúp những thế hệ người làm báo sau này hiểu rõ hơn về sự nghiệp báo chí của các bậc nhà báo tiền bối, về điều kiện sống và tác nghiệp báo chí của biết bao thế hệ đi trước. Những đúc kết tư tưởng từ quá trình xem - nghe - ngẫm đó chính là bài học quý giá để lớp sóng sau có thể kế thừa xứng đáng truyền thống anh hùng của thế hệ làm báo cha anh.
Tại đây, thế hệ nhà báo trẻ chúng tôi được biết rằng, chỉ vài tháng sau khi khoá học duy nhất của Trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng kết thúc, tình hình kháng chiến chuyển sang một giai đoạn mới. Trong giai đoạn chuyển giao giữa năm 1949 và 1950, một số cơ quan như Mặt trận Liên Việt, Hội Phụ nữ Việt Nam, Báo Cứu quốc... đã đến ở và đặt trụ sở tại xóm Roòng Khoa.
Cũng chính ở địa điểm này, ngày 21/4/1950, Đại hội lần thứ nhất của Hội những người viết báo Việt Nam - tiền thân của Hội nhà báo Việt Nam - đã được tổ chức trong ngôi nhà sàn 2 tầng, 8 mái, nơi làm việc, hội họp của Tổng hội Việt Minh. Đại hội đã thống nhất thông qua điều lệ, chương trình hoạt động, bầu ra Ban chấp hành Hội gồm 10 nhà báo do nhà báo Xuân Thủy làm Chủ tịch.
Với sự ra đời của Hội những người viết báo Việt Nam, hoạt động báo chí trong thời kỳ kháng chiến đã được nâng lên một tầm cao mới, góp phần cổ vũ, động viên quân và dân cả nước làm nên thắng lợi vĩ đại của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược.
Theo đồng chí Lê Quốc Minh - Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Phó Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam, từ 300 hội viên khi mới thành lập, đến nay Hội Nhà báo Việt Nam đã phát triển lớn mạnh với trên 25.500 hội viên gồm nhà báo, phóng viên, nhân viên hoạt động báo chí.
Mọi đại dương đều bắt đầu từ những nguồn suối nhỏ. Lực lượng hùng hậu của Hội Nhà báo Việt Nam hôm nay cũng xuất phát từ những con người đã dự đại hội trong căn nhà sàn đơn sơ giữa xóm Roòng Khoa của 74 năm trước. Mạch nguồn vẫn đang tiếp tục được gìn giữ và tiếp nối.
Theo lời chia sẻ của đồng chí Lê Quốc Minh trong chuyến về nguồn vào tháng 4/2025, những người làm báo may mắn hơn thế hệ cha anh, không phải viết báo trong bom đạn, nhưng lại đối mặt với một mặt trận mới đầy cam go, mỗi ngày phải vượt qua hàng nghìn, hàng vạn tin giả trong cơn bão thông tin hỗn loạn từ mạng xã hội.
Do đó, mỗi nhà báo phải trở thành chiến sĩ trên không gian mạng, bảo vệ độc giả khỏi làn sóng xâm lăng văn hóa, những luận điệu xuyên tạc tinh vi; phải liên tục chạy đua với tốc độ internet, học cách sử dụng những công cụ mới mỗi ngày, trong khi vẫn giữ vững cốt cách người làm báo chân chính.
Có như thế, đội ngũ báo chí Cách Mạng hôm nay mới bước vững chắc hành trình mà nhà báo Hồ Chí Minh cùng 48 bậc tiền bối của trường dạy làm báo Huỳnh Thúc Kháng đã vạch ra để tiến vào kỷ nguyên báo chí thời đại số đầy cam go và thách thức.
Sau 100 năm hình thành và phát triển, nền báo chí Cách mạng Việt Nam đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ mà Chủ tịch Hồ Chí Minh giao phó là dùng ngòi bút của mình để phục vụ cách mạng, phục vụ công cuộc kháng chiến chống Pháp cứu quốc, tiếp đó tiếp sức chiến đấu cho cuộc kháng chiến chống Mỹ để thống nhất non sông, xây dựng xã hội chủ nghĩa.
