Xuôi ngược những chuyến đi
Là một người lính từng vào sinh ra tử chiến đấu vì Tổ quốc, sau đó bén duyên sang làm báo, nhà báo Trần Văn Hiền (SN 1948) thấu hiểu nỗi đau, sự mất mát của chiến tranh. Cầm trên tay cuốn sách “Dáng đứng dưới tầm bom”, nhà báo Văn Hiền cho biết, phải mất rất nhiều thời gian, tâm sức, ông mới “dựng” lại được chân dung 33 nhà báo liệt sĩ trong cuốn sách. “Tôi muốn viết chân dung tất cả các nhà báo liệt sĩ dù biết là rất khó. Tuy nhiên, chỉ cần đôi chân còn đi được, tay còn viết được thì tôi còn viết về họ”, ông Hiền quả quyết.
 |
Nhà báo Trần Văn Hiền chia sẻ về hành trình phục dựng chân dung các nhà báo liệt sĩ |
Nhâm nhi chén trà nóng, nhà báo Văn Hiền kể, năm 1997, ông xin nghỉ phép, ra thành phố Hải Phòng gặp người thân của nhà báo Vũ Hiến (Báo Hải quân Việt Nam) khi nghe tin người bạn học cùng lớp báo chí với mình đã hi sinh. Ông hỏi thăm người bạn của mình hy sinh như thế nào, phần mộ ở đâu nhưng mọi thông tin đều không có, chỉ còn kỷ vật duy nhất là chiếc máy ảnh cũ. Chính sự đau đáu về sự hi sinh của liệt sĩ Vũ Hiến đã thôi thúc ông cầm bút, bắt tay thực hiện kế hoạch tái hiện chân dung, sự nghiệp của các nhà báo liệt sĩ.
“Thế hệ hôm nay làm báo có nhiều thuận lợi, được hỗ trợ rất lớn về mặt công nghệ, song nhà báo muốn tác phẩm lưu lại trong lòng độc giả thì cần phải đi nhiều, đọc nhiều và biết chọn “đề tài đắt” để thể hiện. Đặc biệt, trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, các nhà báo phải sáng tạo, xông pha, có bản sắc riêng để thu phục niềm tin của công chúng”. Nhà báo TRần Văn Hiền
Đi nhiều nơi tìm kiếm tư liệu nhưng mãi đến năm 2002, ông mới dựng được chân dung nhà báo Vũ Hiến qua lời kể của Trung tướng, Chuẩn đô đốc hải quân Nguyễn Văn Tình - nguyên Phó Tư lệnh chính trị Quân chủng Hải quân. Trung tướng Tình kể lại giây phút Vũ Hiến tác nghiệp trên xe tăng, trúng đạn, “anh ngã xuống như một tia chớp trên tháp pháo, hai bàn tay vẫn nắm chặt máy ảnh”. Để có những chi tiết có hồn, lay động, nhà báo Văn Hiền đã dày công tiếp xúc, trò chuyện với người thân, đồng nghiệp, đồng đội của liệt sĩ Vũ Hiến. Không những thế, ông còn lặn lội sang tận Campuchia, nơi chiến trường xưa, để cảm nhận, thấm thía không khí bi hùng của khoảnh khắc bạn mình hy sinh.
Nhà báo Văn Hiền nói: “Viết về người đang sống phải hết sức chân thực. Viết về người đã hy sinh mà dối trá thì có tội với người, với nghề”. Gian nan nhất là đi viết và tìm ảnh nhà báo liệt sĩ Phạm Thị Ngọc Huệ (báo Trường Sơn, hi sinh năm 1971). Từ đoàn 559 và báo Quân đội Nhân dân, ông Hiền tìm được địa chỉ Tổng Biên tập báo Trường Sơn lúc đó là Lục Văn Thao. Từ ông Thao và ông Khoát - cán bộ cũ ở Ban Tuyên huấn binh đoàn 559, ông Hiền mới có đủ tư liệu về nhà báo nữ này. “Nhà báo liệt sĩ Phạm Thị Ngọc Huệ trúng tuyển đại học nhưng gác lại đường học hành, viết đơn bằng máu xung phong ra chiến trường rồi hi sinh ở lũng Ka Tốc (tỉnh Khăm Muộn, Lào) do giẫm phải mìn trên đường đi công tác. Để khắc họa chân dung nữ nhà báo, tôi đã sang tận lũng Ka Tốc, tìm đến nơi cô ấy đã hi sinh”, ông Hiền chia sẻ.
 |
Cây bút, mũ, chiếc máy ảnh là những kỷ vật nhà báo Văn Hiền tìm được từ những đồng đội ngã xuống |
Để đồng nghiệp không bị quên lãng
Thắp nén nhang lên bàn thờ chung của 511 nhà báo liệt sĩ ở chùa Âu Lạc (xã Hưng Lộc, thành phố Vinh), ông Hiền cho hay, phần lớn những nhà báo này hi sinh khi còn rất trẻ, chưa lập gia đình. Họ được cha mẹ thờ cúng nhưng sau khi cha mẹ qua đời thì không còn ai lo nhang khói. Năm 2019, khi đã tổng hợp được danh sách 511 nhà báo liệt sĩ và được Bảo tàng Báo chí cách mạng Việt Nam thẩm định, ông đã xin phép các cơ quan có thẩm quyền và trụ trì chùa Âu Lạc lập bàn thờ các nhà báo liệt sĩ. “Các nhà báo ra chiến trường là đi theo các đơn vị chiến đấu nên khi hi sinh gần như không ai biết, cũng không ai lập danh sách. Phần lớn họ không có mộ chí, không tìm được hài cốt và hầu hết bị lãng quên. Mong muốn lớn nhất của tôi là các cơ quan báo chí sẽ tiếp tục tìm hiểu, viết chân dung các nhà báo đã hi sinh trong các cuộc chiến tranh và có chính sách với thân nhân họ”, ông Hiền tâm sự.
Trong số 511 nhà báo liệt sĩ, có 19 nữ, phần lớn đều chưa tìm được hài cốt. Một số nữ nhà báo hi sinh trên chiến trường, để lại con nhỏ cho người thân chăm sóc. Nhà báo Dương Thị Xuân Quý đã gửi lại đứa con 2 tuổi, vượt Trường Sơn vào chiến trường khu V ác liệt rồi hy sinh ở huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam, để lại kỷ vật là chiếc kẹp tóc. Hay nữ nhà báo Lê Đoan - nguyên Thư ký tòa soạn Báo Phụ nữ Việt Nam cũng gửi 2 con nhỏ rồi vào miền Nam. Ngày 2/11/1966, nhà báo Lê Đoan hy sinh trong một trận ném bom của Mỹ ở huyện Cái Bè, tỉnh Tiền Giang. Sau năm 1975, gia đình nhà báo Lê Đoan vào tỉnh Tiền Giang cải táng phần mộ. Khi đó, dưới lớp mùn đen, chỉ còn mẩu áo len màu hoa cà, chiếc kẹp tóc bằng inox - mốt thịnh hành của con gái Hà Nội những năm 1960. Để có những chi tiết có hồn, lay động, nhà báo Văn Hiền đã phải dày công tìm gặp, trò chuyện với người thân, đồng nghiệp, đồng đội của các nhà báo liệt sĩ. Sự kỳ công này khiến ông không đủ thời gian để khắc họa hết chân dung các nữ nhà báo liệt sĩ.
 |
Bàn thờ 511 nhà báo liệt sĩ tại chùa Âu Lạc |
Tháng 7/2024, Hội Nhà báo Việt Nam tổ chức lễ cầu siêu cho các liệt sĩ nhà báo, phóng viên tại chùa Âu Lạc. Tại buổi lễ, ông Lê Quốc Minh, Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam khẳng định, những đóng góp to lớn của các bậc tiền bối là tấm gương sáng, là sự nhắc nhở đối với mỗi nhà báo hôm nay phải nỗ lực hơn nữa, quyết tâm vượt qua khó khăn, không ngừng sáng tạo đổi mới, chuyên nghiệp và bứt phá, đóng góp tích cực cho sự nghiệp báo chí cách mạng Việt Nam. Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam cũng gửi lời tri ân sâu sắc tới nhà báo Trần Văn Hiền - người đã dành thời gian suốt hơn 15 năm chắp nối tư liệu, thông tin để tìm được tên tuổi các đồng nghiệp nhà báo liệt sĩ và đưa về thờ tự tại chùa.
