Những bị can bị lãng quên - Kỳ 4: Đừng 'bỏ quên' số phận pháp lý của con người

Luật sư Trương Anh Tú

Để ngăn chặn những trường hợp tương tự trong tương lai, hệ thống tư pháp cần quan tâm đến việc rà soát, giải quyết triệt để các vụ án tồn đọng. Đặc biệt, cần có cơ chế xử lý các trường hợp bị can kéo dài, đảm bảo quyền con người, quyền được xét xử công bằng và nhanh chóng. Việc minh oan không chỉ giúp khôi phục danh dự cho cá nhân mà còn củng cố niềm tin của người dân vào pháp luật.

Hy vọng rằng, với sự quan tâm của các cơ quan chức năng và ánh sáng từ truyền thông, những vụ việc này sẽ sớm được giải quyết một cách thỏa đáng, đem lại công lý và khép lại những năm tháng khó khăn cho các cá nhân liên quan.

Luật sư Nguyễn Thành Công (ủy viên ban chủ nhiệm Đoàn luật sư TP.HCM):

Sau mỗi quyết định tố tụng là số phận pháp lý của một con người

Luật sư Nguyễn Thành Công

Người bị oan sai không chỉ chịu nỗi đau vì mất tự do, mất uy tín, danh dự mà người thân, gia đình của họ cũng bị ảnh hưởng nặng nề.

Do đó khi phát hiện một người bị oan sai thì cần phải tiến hành ngay các biện pháp khôi phục danh dự cho họ bằng các hành động cải chính, xin lỗi công khai và bồi thường oan sai, nhằm phần nào bù đắp những tổn thương mà họ phải gánh chịu.

Hiện nay quy định về bồi thường do oan sai trong quá trình truy cứu trách nhiệm hình sự đã được luật hóa theo Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước năm 2017.

Việc bồi thường vụ án bị oan sai theo nguyên tắc căn cứ việc oan sai do cơ quan tiến hành tố tụng ở giai đoạn nào thì cơ quan tiến hành tố tụng trực tiếp quản lý người thi hành công vụ gây thiệt hại ở giai đoạn đó sẽ chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại cho người bị thiệt hại. Việc bồi thường phải thực hiện nhanh chóng, hợp lý.

Bộ luật Tố tụng hình sự đã quy định rất rõ về thời hạn giải quyết của mỗi giai đoạn tố tụng, từ khởi tố, truy tố, xét xử. Thế nhưng hiện nay vẫn còn tình trạng một người mang thân phận bị can hàng chục năm.

Sau mỗi quyết định tố tụng là số phận pháp lý của một con người. Qua mỗi vụ án như vậy cơ quan tố tụng cũng cần rút ra bài học, đó không chỉ là bài học về trách nhiệm công vụ mà còn cả trách nhiệm lương tâm.

Thạc sĩ Lưu Đức Quang (giảng viên Trường đại học Kinh tế - Luật, Đại học Quốc gia TP.HCM):

Hãy tôn trọng nguyên tắc suy đoán vô tội

Tiến sĩ Lưu Đức Quang

Khoản 1 điều 31 Hiến pháp năm 2013 quy định: "Người bị buộc tội được coi là không có tội cho đến khi được chứng minh theo trình tự luật định và có bản án kết tội của tòa án đã có hiệu lực pháp luật".

Đây chính là nguyên tắc suy đoán vô tội trong lĩnh vực tư pháp hình sự hay quyền được suy đoán vô tội của nghi can.

Nguyên tắc này là nguyên tắc chủ đạo trong nền tư pháp đương đại của nhân loại văn minh.

Nội hàm của suy đoán vô tội gồm 3 yêu cầu gắn chặt với nhau: trách nhiệm chứng minh tội phạm thuộc và chỉ thuộc về chính quyền; chính quyền chứng minh tội phạm theo và chỉ theo trình tự luật định do Quốc hội ban hành thông qua Bộ luật Hình sự và Bộ luật Tố tụng hình sự hiện hành; chỉ tòa án mới được quyền phán quyết về tội phạm và hình phạt theo và chỉ theo trình tự luật định.

Do vậy nếu kết tội mà không đáp ứng đầy đủ các yêu cầu trên tức là phủ nhận nguyên tắc suy đoán vô tội về mặt bản chất.

Với những trường hợp như Tuổi Trẻ nêu, việc thoát khỏi lao tù chỉ là điều kiện cần, một quyết định tố tụng khẳng định sự vô tội mới là điều kiện đủ để họ có được tự do thực sự như tinh thần nhân bản đã được khẳng định tại khoản 1 điều 14 Hiến pháp năm 2013:

"Ở nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, các quyền con người, quyền công dân về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội được công nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm theo Hiến pháp và pháp luật".

Những bị can bị lãng quên - Kỳ 1: 43 năm mang thân phận bị can

Nhiều người phải sống với thân phận bị can hàng chục năm, chịu sự khinh rẻ của hàng xóm láng giềng. Dường như thân phận pháp lý của họ đã đi vào quên lãng.