Những trận bão lũ khủng khiếp - Kỳ 1: Cơn bão kinh hoàng quét qua kinh đô năm 1904

Cầu Thành Thái (Trường Tiền) ở Huế bị bão phá hủy - Ảnh: Arnoux và Raguer trên tuần báo L’Illustration số 3217 ra ngày 22-10-1904

Từ khi lịch sử được chép thành sách thì các sự biến thiên tai đó đã được ghi lại như là bài học không được quên.

Đó là trận bão xảy ra năm Giáp Thìn 1904. Một trận bão cực lớn, mở đầu cho thế kỷ 20 được sách sử của Miền Trung đối mặt với mưa to, lũ lụtKhả năng xuất hiện bão số 12 trên Biển Đông, miền Trung đối mặt mưa lũ lớnTình làng nghĩa xóm trong ngày mưa lũ

Đây là đoạn trích trong báo cáo ngày 17-9-1904 của viên sĩ quan Pháp Ch. Coiron có mặt tại Huế lúc đó, đã đăng trên báo Le Phare de la Loire (Pháp) số ra ngày 26-10-1904.

Báo cáo này cho biết hai công trình kiến trúc to lớn do người Pháp vừa làm xong ở Huế là cầu Thành Thái (tức cầu Trường Tiền) và tòa Khâm sứ Trung Kỳ đã bị tàn phá nặng nề.

"Bốn nhịp cầu sắt, mỗi nhịp dài 70m bị gió và nước giật tung khỏi trụ rồi ném xoắn xuống sông. Tòa Khâm sứ được xây dựng cách đây khoảng ba năm đã bị phá hủy một nửa. Mái tòa nhà này... đã bị xé toạc. Các văn phòng của tòa công sứ và thư viện, nơi chứa các tài liệu lưu trữ có giá trị, đã bị phá hủy...".

"Những cây phi lao và những cây khác dọc các con đường ở Huế, vốn mang nét đặc biệt, bị bật gốc; những cây còn đứng thì đứt gãy ngọn... Cột điện báo bằng sắt chữ T gãy như que diêm...". 

Đó là mô tả của đặc phái viên báo Le Courrier de Metz (Pháp) trong bài tường thuật từ Huế, đăng trên trang đầu của số báo ra ngày 9-11-1904.

Sụp đổ, nghiền nát, san phẳng

Chợ Đông Ba vừa mới xây dựng năm năm trước đó đã sụp đổ. Trường Quốc học với hai dãy phòng học kiên cố bị gió xô sụp. Đình Hương Nguyện trước sân chùa Thiên Mụ sụp đổ (đến nay vẫn còn trơ nền móng).

Cũng theo báo cáo của Ch. Coiron, Bệnh viện Huế bị sụp khiến một số bệnh nhân thiệt mạng. Các cơ sở tu viện và giáo đoàn Công giáo "bị nghiền nát". Bệnh xá, doanh trại trong đồn Mang Cá bị san phẳng...

"Điều có thể gợi lên sự hung bạo của gió bão là việc quật đổ bức tường thành bên trong cung điện, được xây dựng cách đây 100 năm dưới thời vua Gia Long, bằng những viên gạch dài 40cm, rộng 16cm và dày 10cm. Bức tường đã chống chọi được mọi cơn bão trước đó", theo báo cáo của Ch. Coiron.

"Thành phố An Nam bị phá hủy... Ở Huế không còn cây cối nào. Nhà thờ của chủng viện, tu viện Sainte Enfance, hiệu thuốc Dewost, nhà của các quan chức hành chính, các văn phòng của Sở Quan thuế và Công quán, nhà của sĩ quan đều bị sụp đổ... Cha Dangelzer bị chôn vùi dưới đống đổ nát. Tiếng chuông gióng vang đi khắp nơi...

Cư dân người Âu hoảng sợ trú ẩn trong ngôi nhà câu lạc bộ (Cercle) và tầng trệt doanh trại lính khố xanh. Người ta nói có 3.000 người bản xứ thiệt mạng...".

Đó là những thông tin nghẹt thở trong các bài tường thuật của tác giả A.Raquez trên báo L'Avenir du Tonkin ngày 15 và 23-9-1904. Ông A. Raquez đã có mặt ở Huế vào những ngày đó để dự lễ mừng thọ ngũ tuần của Hoàng thái hậu Từ Minh - mẹ vua Thành Thái.

Những tài liệu trên đây do nhà sử học Nguyễn Quang Trung Tiến (Hội Khoa học lịch sử TP Huế) trích dẫn trong sách Diễn trình lịch sử về thiên tai tại Thừa Thiên Huế (NXB Thuận Hóa 2024).

Và đây là ghi chép của Quốc sử quán triều Nguyễn: "Nước dâng lên ngập hết cung điện trong Cấm thành và quan thự trong kinh thành, nhà cửa nóc ngói bay tung, tường vách sụp đổ, công văn vật hạng bị ngâm nước hư hại rất nhiều.

Cột cờ trên kỳ đài gãy ngang rơi xuống, cầu sắt Trường Tiền cũng bị trôi đổ. Đền chùa, nhà cửa, thuyền bè, ruộng vườn, đồ vật, tài sản của dân gian tổn hại, nhân dân và gia súc bị đè, bị dìm chết và bị thương không biết bao nhiêu mà kể" (theo Đại Nam Thực Lục đệ lục kỷ phụ biên, bản dịch của Cao Tự Thanh, NXB Văn Hóa - Văn Nghệ 2012, trang 464).

Khu nhà xưởng của ông H. Bogaert (một nhà thầu lớn ở Huế) bị gió bão xô sụp đổ - Ảnh: Le Monde illustré số 2485 ra ngày 12-11-1904

Triều Nguyễn và người Pháp cùng tổ chức cứu trợ

Ngay khi bão vừa qua, triều đình Huế bấy giờ là vua Thành Thái đã mở kho lúa cứu trợ khẩn cấp cho 2.000 người dân, riêng hạt Thừa Thiên có 35 xã thôn thiệt hại nặng được cấp 612 hộc.

"Vua nói với cận thần: "Gió bão làm hại rất lớn, trẫm rất xót cho dân", bèn sai Viện Thượng trân trích 1.000 đồng, hoàng thái hậu cũng ban thêm 500 đồng, sắc cho Phủ doãn Thừa Thiên Trần Đình Phác đi khắp hạt xét khám, xã thôn nào bị hại nhiều thì truyền chỉ ban cấp cho nhân dân được hưởng ân huệ thật sự".

Vì bão nên phải đình hoãn lễ nghi trong dịp khánh tiết và khoản kinh phí 1.000 đồng dự trù cho lễ này đã cấp cho dân trong ngoài kinh thành bị nạn bão lụt. Những thông tin này được ghi trong sách Đại Nam Thực Lục đệ lục kỷ phụ biên.

Sách sử này cũng cho hay Phủ toàn quyền Đông Dương (của Pháp) trích 100.000 đồng (tiền Đông Dương) giao cho tòa Khâm sứ Trung Kỳ cứu giúp cho các tỉnh bị thiên tai. Hạm trưởng chiến hạm Diana của Nga đang đậu ở cảng Gia Định nghe tin bão ở kinh đô Huế đã gửi 57 đồng giúp đỡ.

Các tài liệu và báo chí của Pháp bấy giờ đã tường thuật cụ thể hoạt động cứu hộ, cứu trợ và khắc phục trận bão lụt này.

Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Quang Trung Tiến, lực lượng thực hiện cứu hộ đáng kể nhất tại vùng tâm bão (Huế) là quân đội Pháp. Một đại đội bộ binh từ khu trú sứ ở bờ nam sông Hương đã triển khai lực lượng đi đến các nơi để cứu nạn nhân bị gió cuốn, trôi sông hoặc bị đè dưới các công trình sụp đổ.

Bệnh viện Huế, bệnh viện tây y đầu tiên của Việt Nam, thành lập 10 năm trước đó (1894) đã cứu sống được nhiều nạn nhân.

Một cuộc vận động lạc quyên cứu trợ nạn nhân thiên tai ở Trung Kỳ do tờ báo L'Avenir du Tonkin ở Hà Nội khởi xướng và chủ bút tờ báo này đứng ra làm đầu mối tiếp nhận đóng góp.

------------------------------

Hơn nửa thế kỷ trôi qua từ sau trận đại hồng thủy Giáp Thìn 1964, người làng Đông An (Quảng Nam) sống sót sau thảm họa vẫn chưa hết ám ảnh mỗi khi nhắc đến nỗi kinh hoàng của "trận lụt năm Thìn".

Kỳ tới: Đại hồng thủy Giáp Thìn 1964, ác mộng làng Đông An

Ảnh hưởng bão Thần Gió, Đà Nẵng khả năng mưa lớn, có nơi trên 900mm, đỉnh lũ có sông trên báo động 3

Ảnh hưởng bão Thần Gió, trong vài ngày tới ở Đà Nẵng có khả năng có đợt mưa lớn diện rộng, đỉnh lũ trên các sông dao động ở mức báo động 2 - 3, có sông trên báo động 3.